وقتی درباره زبان‌های کهن جهان صحبت می‌شود؛ فارسی و عربی ۲ تا از زبان‌های پرآوازه خاورمیانه هستند. فارسی و عربی، ۲ زبان کهن هستند که برای رسیدن به اینجا مسیرهای متفاوتی را طی کردند؛ یکی از دل کوه‌های فلات ایران سر برآورده و دیگری در شن‌های داغ عربستان. آیا می‌دانید کدام یک زودتر متولدشده است؟ بدون شک اگر بگوییم زبان فارسی قدمت بیش‌تری دارد، قطعاً کسانی پیدا می‌شوند که بگویند: «عربی زبان قرآن است!» اگر شما هم می‌خواهید جواب دقیقی برای حل این مسئله پیدا کنید، در این مقاله همراه ما باشید تا توضیح دهیم قدمت زبان عربی بیشتر است یا فارسی.
همچنین اگر به یادگیری این زبان غنی علاقه‌مند هستید، پیشنهاد می‌کنیم دوره یادگیری زبان عربی عربینو را از دست ندهید؛ این دوره فرصتی مناسب برای شروعی جدی در مسیر آموزش عربی است.
داستان تاریخچه و قدمت زبانی عربی
زبان عربی یکی از زبان‌هایی است که تاجران و دانشمندان عرب به دلیل سفر در مسیر جاده ابریشم، آن را در این منطقه گسترش دادند. برای پاسخ به این سؤال که قدمت زبان عربی بیشتر است یا فارسی باید به زمان پدیدارشدن این زبان برگردیم. زبان عربی به‌عنوان عضوی از خانواده زبان‌های سامی، برای اولین‌بار در شبه‌جزیره عربستان پدیدار شد.
- پیدایش اولین نشانه‌های زبان عربی در قرن ۸ قبل از میلاد
- بخش عظیمی از پیشرفت زبان عربی در قرن‌های سوم و ششم پس از میلاد
- اضافه‌شدن علائم فرعی به حروف به‌منظور رفع ابهام در نحوه خواندن متن در قرن هفتم پس از میلاد
- گردآوری ۶ فرهنگ لغت عربی و آثار تخصصی‌تر با هدف ارائه واژگان مترادف، هم‌آوا و…
قدمت زبان عربی در گونه‌های گفتاری و لهجه‌های مختلف به دوران قبل از اسلام و ۲۵۰۰ تا ۳۰۰۰ سال قبل برمی‌گردد؛ بنابراین در پاسخ به این سؤال که قدمت زبان عربی بیشتر است یا فارسی باید بررسی کنیم که کدام بخش از هر یک از این زبان‌ها مدنظر است. برای مثال عربی کلاسیک که امروزه رایج است نسبت به فارسی باستان قدمت کم‌تری دارد؛ اما عربی باستانی که از زبان‌های سامی نشئت می‌گیرد، نسبت به فارسی باستان هم قدیمی‌تر است.
قدمت زبان فارسی چقدر است؟
سرزمین ما، ایران ویژگی‌های مثبت زیادی دارد که زبان فارسی یکی از آن‌هاست. علاوه بر ایران، در کشورهای تاجیکستان، افغانستان و ازبکستان (در کنار زبان پشتو) هم فارسی یا پارسی به‌عنوان زبان رسمی شناخته می‌شود. همچنین در کشور هندوستان تا پیش از ورود استعمارگران انگلیسی هم از زبان فارسی استفاده می‌شد.
اگر بخواهیم درباره قدمت زبان فارسی صحبت کنیم، باید آن را در ۳ دسته دوره باستان، دوره میانه و دوره جدید مورد بررسی قرار دهیم. برای مثال تاریخچه فارسی باستان به دوران ۵۰۰ الی ۶۰۰ سال قبل از میلاد برمی‌گردد که هم‌زمان با دوران هخامنشیان (کوروش، داریوش و…) است.
در مقایسه با قدمت ۱۴۰۰ساله زبان عربی (قرن ۶ یا ۷ میلادی)، زبان فارسی حدود ۲۵۰۰ الی ۲۶۰۰ سال قدمت دارد. به همین دلیل در پاسخ به این سؤال که قدمت زبان عربی بیشتر است یا فارسی به‌راحتی می‌توانیم گزینه دوم را انتخاب کنیم. در ادامه ۳ بخش باستان، میانه و جدید فارسی را با جزئیات بیش‌تری بررسی می‌کنیم.
زبان فارسی باستان چگونه بود؟
یکی از کهن‌ترین زبان‌های هندواروپایی، زبان فارسی باستان است که قوم پارس هم به همین زبان صحبت می‌کردند. بعد از کوچ قوم پارس به منطقه جنوب غربی فلات ایران و به‌قدرت‌رسیدن خاندان هخامنشیان، زبان پارسی باستان به‌عنوان زبان رسمی و اداری در مناطق تحت پادشاهی این خاندان گسترش پیدا کرد.
خط نوشتاری این زبان، خط میخی نام داشت که مردم خیلی از آن برای نوشتن استفاده نمی‌کردند و فقط سنگ‌نوشته‌های بیستون و کتیبه‌های باقی‌مانده در تخت‌جمشید را با آن نوشتند. دستور زبان و نحوه صرف این زبان بسیار پیچیده بود و با یادگیری مردمان غیر قوم پارس، رفته‌رفته راحت‌تر و در اواخر دوره هخامنشیان به‌عنوان زبان پارسی میانه شناخته شد.
دورهٔ تنوع زبان‌ها و زبان پارسی میانه
پارسی میانه خیلی با زبان فارسی که امروزه با آن صحبت می‌کنیم، تفاوتی نداشت؛ اما نسبت به دوره باستان به شکلی اساسی تغییر کرد. مردم در بازه زمانی از قرن سوم پیش از میلاد تا قرن هفتم پس از میلاد به این زبان صحبت می‌کردند.
باوجوداینکه مردم در مناطق مختلف از این زبان استفاده می‌کردند، گویش‌های متفاوتی هم وجود داشتند؛ زیرا هیچ زبان کتبی برای فارسی میانه یا پهلوی تدوین نشده بود. در واقع در دوره ساسانی فقط دهقانان، دبیران و روحانیون توانایی خواندن و نوشتن داشتند و کاربرد زبان نوشتاری پهلوی یا میانه در همین حد بود. در نهایت با روی کار آمدن امویان و خلافت این قوم، استفاده از زبان عربی اجباری شد.
زبان فارسی جدید از چه زمانی به رسمیت رسید؟
در زمان عباسیان، تغییر زبان فارسی میانه به جدید صورت گرفت و خط این زبان هم شامل خط عربی به‌علاوه حروف «گ، چ، پ و ژ» بود. با سقوط عباسیان و شکل‌گیری دوره‌های طاهریان، صفاریان و سامانی، مردمان به زبان فارسی نو صحبت می‌کردند و اشعاری هم با این زبان سروده شدند. زبان فارسی جدید به دلیل ساختار ساده‌ای که داشت تا حداقل قرن نوزدهم گسترش پیدا کرد.
از دیدگاه سبک‌شناسی، فارسی نو یا جدید شامل ۳ سبک خراسانی (از قرن ۴ تا ۶)، عراقی (قرن ۶ تا ۹) و هندی (از قرن ۹ به بعد) می‌شود. بعد از دوره مشروطیت هم زبان فارسی دچار تحولاتی شد؛ به‌گونه‌ای که در سال‌های ۱۳۱۳، ۱۳۴۷ و ۱۳۶۸ فرهنگستان‌های اول، دوم و سوم را تدوین کردند. در پی تدوین این فرهنگستان‌ها، معادل فارسی برای کلمات بیگانه‌ای که وجود داشت، تعیین شد.
در پاسخ به این سؤال که قدمت زبان عربی بیشتر است یا فارسی نو، باید گزینه اول را انتخاب کنیم؛ زیرا قدمت عربی به قرن ۶ و ۷ میلادی و قدمت فارسی نو به قرن ۹ میلادی بازمی‌گردد. در نتیجه عربی قدمت بیش‌تری نسبت به زبان فارسی نو دارد.
چه تفاوتی میان ریشه‌های فارسی باستان و ریشه‌های عربی وجود دارد؟
باتوجه‌به شباهت‌ها و تأثیراتی که این ۲ زبان بر یکدیگر دارند، تفاوت‌هایی هم در آن‌ها دیده می‌شوند. به‌طورکلی واژگان در ادبیات عربی از ۳ حرف اصلی به‌عنوان ریشه واژه ساخته می‌شوند؛ اما در زبان فارسی واژه‌ها معمولاً ریشه مستقل یا ترکیبی از ۲ واژه دارند و فاقد سیستم ریشه ۳ حرفی هستند. برای مثال کلمه نوشت در زبان عربی از ۳ حرف «ک، ت و ب» تشکیل‌شده، درحالی‌که معادل فارسی آن «نوشت» است.
در نهایت کدام یک قدیمی‌تر است؛ عربی یا فارسی؟
در این مقاله یاد گرفتیم که برای پاسخ به این سؤال که قدمت زبان عربی بیشتر است یا فارسی باید پیش از هر کاری سبک زبان مورد نظرمان را مشخص کنیم. به‌طورکلی می‌توان گفت زبان عربی شفاهی یا باستانی، زبان فارسی باستانی، زبان فارسی میانه، زبان عربی کلاسیک (امروزه رایج است!) و زبان فارسی جدید به ترتیب بیش‌ترین تا کم‌ترین قدمت را دارند.
باتوجه‌به قدمت بالای زبان عربی و گسترش آن در کشورهای مختلف عربی، یادگیری آن می‌تواند بهترین گزینه برای مهاجرت، برقراری روابط تجاری و… باشد. اگر شما هم قصد یادگیری این زبان کهن و بااصل‌ونسب را دارید، می‌توانید از دوره‌های آموزشی سایت محمد کارمی استفاده کنید که بزرگ‌ترین استاد مکالمه عربی در ایران است.
سؤالات پرتکرار:
۱. چند درصد زبان فارسی عربی است؟
۶۶ درصد زبان فارسی شامل لغات عربی است.
۲. ورود زبان عربی به ایران از چه زمانی صورت گرفت؟
زبان عربی در قرن ۷ میلادی همراه با فتح ایران به دست مسلمانان عرب وارد ایران شد.
۳. چرا باید شباهت‌ها و تفاوت‌های زبان عربی و فارسی را بشناسیم؟
زیرا فرایند یادگیری را آسان‌تر و از اشتباهات رایج جلوگیری می‌کند.
