موسیقی عربی نیز مانند موسیقی دیگر کشور های دنیا، دارای جذابیت و شهرت خاصی است. حتما تاکنون به آهنگ های عربی گوش فرا داده اید. اما اگر درباره سبک های موسیقی عرب زبان ها، مقام های آن، تاریخچه موسیقی کشورهای مختلف عربی و چند ساز معروف عربی اطلاعاتی ندارید، می توانید در این مقاله با ما همراه باشید.

سبک های موسیقی در کشور های عربی و تاریخچه آن :

موسیقی عربی در سراسر جهان شهرت دارد و دارای سبک ها و مقامات مختص خود است. دنیای موسیقی عرب مدت‌هاست تحت تسلط قاهره مصر به عنوان یک قطب فرهنگی قرار گرفته است. اگرچه نوآوری‌های موسیقی و سبک‌های جدید از کشور تونس گرفته تا عربستان سعودی وجود دارند. چنانکه بیروت در سالهای اخیر نیز به مرکز اصلی موسیقی عرب زبان ها تبدیل شده است. سبک های منطقه ای موسیقی شناخته شده و عامه پسند عربی شامل: عراقی المقام، رای الجزایری، ساوت کویتی و ال گیل مصری می باشند.

در موسیقی های عربی تأکید بر ملودی و ریتم به جای هارمونی است. بنابراین اکثر موزیک های عربی، ماهیت همفونیک دارد. اما اساساً موسیقی های عربی ملودیک است. “جین” در عربی از کلمه یونانی “جنس” به معنای نوع گرفته شده است. ارائه تعداد دقیق جین ها دشوار است اما 8 مورد آنها کاربرد بیشتری دارد که شامل راست، بیات، سیکه، حجاز، صبا، کرد، نهاوند و عجم می باشد. مخلف از جین های کمیاب است که منحصراً در عراق استفاده می شود.در موسیقی های عرب زبانان، نت‌های میانی به‌عنوان «ربع‌تن» وجود دارد. اساس موسیقی های عربی، سبک مقام است.

در اوایل قرن بیستم، مصر اولین کشور از یک سری کشورهای عربی بود که ظهور ناگهانی ناسیونالیسم را تجربه کرد. زیرا پس از 2000 سال حکومت خارجی مستقل شد و در نتیجه قاهره به مرکزی برای نوآوری موسیقی تبدیل شد.

رویکرد خوانندگان زن

خوانندگان زن در این راستا، از اولین کسانی بودند که رویکرد سکولار را در پیش گرفتند. ام کلثوم مجری مصری و فیروز خواننده لبنانی نمونه های از این قبیل افراد هستند و هر دو اسطوره‌های موسیقی عربی محسوب می‌شوند. در سرتاسر مدیترانه، زهرا الفاسیه، خواننده مراکشی، اولین مجری زنی بود که در مراکش به محبوبیت زیادی دست یافت. وی آهنگ‌های سنتی عرب اندلسی را اجرا کرد و آلبوم‌های متعددی از خود ضبط کرد.

برای دیدن مطالب بیشتر به اینستاگرام ما مراجعه کنید.

شکل گیری پاپ عربی و موسیقی عراقی

در طول دهه‌های 1940 و 1960، موسیقی عربی سبک غربی‌تری به خود گرفت. هنرمندان مصری ام کلثوم و عبدالحلیم حافظ، به همراه آهنگسازانی همچون: محمد عبدالوهاب و بلیغ حمدی پیشگام استفاده از سازهای غربی در موسیقی مصر بودند. در دهه 1970، چندین خواننده دیگر از این روش پیروی کردند و پاپ عربی متولد شد. پاپ عربی را می توان تلفیق سازغربی و اشعار عربی قلمداد کرد. در اواسط دهه 1980، لیدیا کنعان، به عنوان اولین ستاره راک خاورمیانه معروف شد. برای آگاهی از نحوه شکل گرفتن موسیقی عراقی، در ادامه مقاله با ما همراه باشید.

برای مطالعه مطلب خوانندگان مرد عرب زبان به این صفحه مراجعه کنید.

در سال 1936، رادیو عراق توسط دو تن از برجسته ترین نوازندگان و آهنگسازان عراقی، صالح و داوود الکویتی تأسیس شد. این برادران نقش بسزایی در پیشرفت موسیقی مدرن عراق داشتند. صالح، پدر مقام عراقی است. او همچنین برای مشهورترین خوانندگان آن عصر در عراق و جهان عرب مانند: سلیمه مراد، عفیفه اسکندر، ناظم غزالی، ام کلثوم و محمد عبدالوهاب آهنگسازی کرده است.

با گذشت زمان نوازندگان یهودی در موسیقی عراق ورود کردند و یکی از دلایل اصلی آن تاسیس مدرسه برجسته برای کودکان نابینای یهودی بود که اواخر دهه 1920 در بغداد تاسیس شد. موسیقی عراق در طول دهه‌های 1960 و 1970 نیزسبک غربی‌تری به خود گرفت. موسیقی عربی عراقی، توسط الهام مدفای، با گیتار غربی و موسیقی سنتی عراقی تلفیق شد و شکل غربی به خود گرفت. الهام مدفای با این کار، تبدیل به یک نوازنده محبوب در کشورش و سراسر خاورمیانه شد. در واقع، تبدیل سبک سنتی به مدرن، از کارهایی بود که مدفای توانست آن را انجام دهد.

سبک موسیقی های عربی

پاپ غربی در اوایل دهه 1960 تحت تأثیر موسیقی عربی قرار گرفت، که منجر به توسعه موسیقی اصطلاحا “موج سواری” یا همان “surf music’ شد. این ژانر راک، بعدها باعث پیدایش راک گاراژ و پانک راک شد. اکثر سازهای مورد استفاده در موسیقی کلاسیک و قرون وسطی اروپا مانند گیتار که از قیتاره عربی و عود چهار سیم برگرفته شده است ، ریشه در آلات موسیقی های عربی دارد.

همچنین واژه‌های انگلیسی عود، ربک و ناکر از عود، رباب و نقاره عربی گرفته شده‌اند. رباب عربی، قدیمی ترین ساز زهی آرشه ای شناخته شده و از تمام سازهای آرشه ای اروپایی از جمله: ربک، لیرا بیزانسی و ویولن از قدمتی بالاتر برخوردار است. بداهه نوازی نوعی تغییر شکل در فرم موسیقی است که آن را برای شنونده دلپذیرتر کرده و بر روی احساسات او تاثیر بیشتری می گذارد. بداهه نوازی  در موسیقی عربی، به تقاسیم معروف است که در حال حاضر توسط نوازندگان بر روی عود، ویولن و فلوت اجرا می‌شود.

سبک فرانسوی_عربی، ترکیبی از موسیقی غربی و شرقی است که از بسیاری جهات شبیه پاپ مدرن عربی است. این سبک موسیقی، توسط هنرمندانی مانند: دالیدا ، سامی کلارک و آلدو رایج شد.

سبک موسیقی هیپ هاپ آمریکایی نیز، در اوایل تا اواسط دهه 1990 در جهان عرب محبوبیت پیدا کرد. عرب زبانان آفریقای شمالی در اروپا که عمدتاً در فرانسه زندگی می کنند، اولین کسانی بودند که شروع به ساخت موسیقی ژانر هیپ هاپ عربی کردند. در سال 2006، هیپ هاپ عربی حضور اصلی خود را در جهان عرب با برنامه Hip Hop Na در شبکه MTV Arabia تقویت کرد.

جاز عربی 

یکی دیگر از شکل‌های محبوب موسیقی عربی، جاز عربی است که در ابتدا توسط نوازندگان ساکسیفون مانند سمیر سرور به سبک شرقی ظهور کرد. همچنین “زیاد رهبانی” پیشگام پیدایش جاز شرقی امروزی بود که خوانندگانی از جمله ریما خچیچ، سلما ال مصفی از او پیروی کردند. محمد منیر با انتشار اولین آلبومش به نام Alemony Eneeki در سال 1977 به عنوان سلطان جاز عربی خود را به دنیای موسیقی عرب معرفی کرد. گروه‌های راک عرب زیادی وجود داشته‌اند که صداهای راک، متال و آلترناتیو راک را با سازهای سنتی عربی ترکیب کرده‌اند. برخی از گروه های راک  عربی مانند JadaL، El Moraba3  ، Akher Zapheer ،  Myrath  وگروه Hoba Hoba Spirit  در حال افزایش محبوبیت در سراسر جهان هستند.

کانال تگرام ما، شامل مجموعه از اطلاعات درباره زبان عربی است.

عود عربی

 آلات موسیقی عربی را می توان به طور کلی به سه دسته طبقه بندی کرد: سازهای زهی، سازهای بادی، و سازهای کوبه ای. عود به عنوان ساز معروف عربی، هزاران سال است که در خاورمیانه، شمال آفریقا به ویژه مراکش، مصر و سومالی استفاده شده است و عود عراقی، عود مصری و عود سوری به دلیل شباهت‌هایشان معمولاً تحت عنوان «عود عربی» دسته‌بندی می‌شوند.

عود بر خلاف بربط ایرانی، یکی از سازهای اصیل در موسیقی عربی است. پس از اینکه عود به اروپا برده شد، برای این ساز معروف عربی، نام لوت درنظر گرفتند. در گذر زمان کلمهٔ العود به تدریج به لوت تبدیل شده است.عود، بم‌ترین صدا را در بین سازهای زهی دارد. صدایی نرم، گرم،جذاب و نسبتاً قوی. این ساز معروف عربی بضورت تک نوازی و گروه نوازی مورد استفاده قرار می گیرد. عودهای عربی معمولاً بزرگتر از همتاهای ترکی و فارسی خود هستند و صدای کاملتر و عمیق تری تولید می کنند.

ظاهر ساز عود، به شکل گلابی است و جنس بدنه آن، از چوب درخت توت یا آبنوس می باشد. این ساز زهی  تقریبا 85 سانتی متر ارتفاع داشته و دارای 10 تا 13 می باشد. برای نواختن این ساز باید آن را به صورت افقی روی ران پا قرار داد.قسمت های محتلف این ساز عربی عبارت اند از : کاسه طنینی و صفحه رو، پل، خرک و سیم گیر، دسته، سرپنجه، شیطانک. از جمله نوازندگان بنام عرب زبان این ساز می توان به: منیر بشیر و نصیر شمه نوازندگان عراقی که سبک های مختلف عود عربی را خلق کردند، اشاره کرد.عود زنه (عود زنانه )، نسخه کوچک‌تری از عود می باشد که برای کسانی که دست‌ها و انگشتان کوچک‌تری دارند طراحی شده است.عود اربی،عود کومترا و عود برقی از گونه های دیگر این ساز می باشند که در مناطق خاصی مورد استفاده قرار می گیرند.

قانون

قانون، ساز معروف موسیقی عربی است که پیدایش آن به اوایل اسلام برمی گردد. هزار سال پیش فارابی قانون را با ۴۵ سیم اختراع کرد و در کتاب «الموسیقی الکبیر» خود از آن اسم برده است. در آفریقا و آسیا، قانون را به عنوان ساز سنتی و هنری اعراب می شناسند. مصری ها از دیرباز تا کنون، به عنوان یکی از بهترین سازندگان این ساز معروف عربی شناخته شده هستند. ساختار این ساز معروف عربی، بصورت یک جعبه چوبی ذوزنقه ای شکل می باشد که با دو انگشت سبابه و دو مضراب نواخته می‌شود. این ساز دارای 72 سیم فلزی و نایلونی و 24 صوت می باشد که به فواصل دیاتونیک کوک می‌شوند و در دو طرف ساز قرار دارند. ضمن اینکه سوراخ های موجود در روی بدنه موجب افزایش حجم صدا و کیفیت آن می شوند.

کلاف ساز، پوست، پرده گردان، پیشانی، زخمه یا همان مضراب، ، حلقه مضراب ، سیم، پایه خرک ، شبکه‌های صوتی، کلید کوک ، شیطانک، جعبه سیم گیر، خرک و قاب پوست اجزای تشکیل دهنده این ساز معروف عربی هستند. برای نواختن ساز قانون، آن را باید روی پا یا زمین گذاشت. نوازنده قانون در ارکستر اگر تکنواز باشد، در ردیف اول نوازندگان قرار دارد. در غیر این صورت روبروی ارکستر می نشیند. از لحاظ ارگونومی بدن، قانون را باید به صورت نشسته و با کمری بدون قوز، با زاویه دست ۹۰ درجه نواخت.از نوازندگان بنام این ساز میتوان مایا یوسف، سلیمان جمیل، یوسف زعرور، اسامه عبدالرسول، آرا تاپوزیان و ایمانه همسی را نام برد.

برای خرید دوره کامل آموزش عربی، به این لینک مراجعه کنید.

نویسنده: سیده سحر حسینی مقدم