در ادامه معرفی کشور های عرب زبان، قصد داریم در این مقاله کشور عراق را معرفی کنیم. مردم این سرزمین نیز، مانند دیگر کشور ها ، به زبان عربی تکلم می کنند. اما گویش های بسیاری در این منطقه رواج دارد. این کشور یکی از پرجمعیت ترین ها به شمار می آید. حرم مطهر امامان معصوم زیادی در این منطقه واقع شده است و به همین دلیل، از نظر زیارتی، جایگاه بسیار ویژه ای در میان مسلمانان و افراد شیعه مذهب دارد. منابع نفتی این کشور نیز بسیار است و عمده درآمد آن، از طریق صادرات نفتی حاصل می شود. مرقد امامان معصومی مانند: امام حسین (ع)، حضرت ابوالفضل (ع)، امام علی (ع)، امام حسن عسگری (ع)، امام جواد (ع)، امام هادی (ع) و امام کاظم (ع) در این کشور می باشد.

جمعیت و موقعیت کشور عراق

عراق کشوری است که در جنوب غربی آسیا و در منطقه خاورمیانه واقع شده است. پایتخت این کشور، بغداد می باشد. این منطقه از قسمت جنوب با عربستان سعودی و کشور کویت، از قسمت غرب با اردن و سوریه، از شمال با کشور ترکیه و از شرق نیز، با ایران هم مرز می باشد. تنها مرز آبی این کشور، از قسمت جنوبی با خلیج فارس است. مساحت این سرزمین عرب‌زبان 437.072  کیلومتر مربع می باشد. از لحاظ جغرافیایی بیشتر مناطق این کشور را، سرزمین های پست و هموار تشکیل می دهند. در مناطق مختلف این کشور، آب و هوای گوناگونی وجود دارد. برای مثال: غرب این کشور کویری است، اما شرق آن را جلگه‌های حاصلخیز تشکیل می دهند.

و بخشی از منطقه کردستان، کوهستانی و بسیار سرد است. از لحاظ ذخایر نفتی نیز، این منطقه دارای ۱۴۳ میلیارد بشکه  نفت است. جمعیت این کشور ۳۶ میلیون تخمین زده شده است و یکی از کشورهای پرجمعیت جهان به شمار می‌آید. حدود ۸۰ درصد از جمعیت این سرزمین را عرب ها تشکیل می‌دهند و باقیمانده جمعیت افراد: کرد، آشوری، ترکمن و سایرین می باشند. درصد مردمان شیعه در این منطقه بسیار بالاست و چیزی حدود ۶۹ درصد می باشد. کشور عراق در بین مسلمانان به ویژه شیعیان، جایگاهی بسیار ویژه دارد؛ زیرا پیکر پاک شش تن از امامان شیعه، در آن جای گرفته است. شهرهای مهم و زیارتی این سرزمین: کربلا، نجف، کاظمین و سامرا می باشند.

مردم و زبان این کشور

در عراق قومیت های متفاوتی مانند: عرب، ترکمن، کرد، کلدانی، آشوری، صابئین و … ساکن هستند. قوم کرد، بیشتر در قسمت های شمال و شمال شرقی ساکن هستند که به کردستان معروف است. در کردستان استان‌هایی مانند: واسط، استان دیاله و میسان قرار دارند. کردها از لحاظ زبانی و فرهنگی و لباس با مردم عرب کاملاً متفاوت می باشند. در قسمت مرکزی این کشور، عرب های سنی ساکن هستند و در جنوب آن نیز شیعیان زندگی می کنند. هر کدام از این قومیت ها، دارای فرهنگ و زبان متفاوت خاص خود هستند. بیشتر جمعیت این کشور را شیعیان تشکیل می دهند. این جمعیت، بیشتر در قسمت های جنوبی و مرکزی سکونت دارند.

وجود حرم های مطهر امامان شیعه در شهرهای مختلف و همچنین وجود حوزه های علمیه مختلف باعث شده است که فرهنگ شیعی در این کشور بسیار تقویت و به فرهنگ مردمان ایرانی شیعه نزدیک شود. زبان رسمی این کشور، عربی و کردی است. میزان سواد عمومی مردم ،چیزی حدود ۶۰ تا ۷۰ درصد می باشد. در کشور عراق، گویش های مختلفی نیز وجود دارد که مشهورترین آن ها: موصلی، بغدادی، نجفی و بصری است. هر کدام از این گویش ها، دارای ویژگی ها و معایب و مزایایی هستند. که در ادامه به طور مفصل به آن ها خواهیم پرداخت.

گویش های عراقی مختلف

در این قسمت از مقاله قصد داریم، درباره گویش های مختلف که در کشور عراق بسیار رایج است،  صحبت کنیم. گویش و یا لهجه، به اشکال زبانی گفته می شوند که دارای تفاوت‌هایی در قسمت های آوایی و دستوری با یکدیگر هستند. اما چارچوب و اصول آنها یکی است. مردمانی که به یک زبان سخن می گویند، اما دارای دو گویش متفاوت هستند، سخن یکدیگر را می فهمند. با توجه به موقعیت جغرافیایی هر منطقه، گویش و لهجه مردمان آن نیز متفاوت است. برای مثال، در شمال این کشور و در محدوده موصل، لهجه یا گویش موصلی رواج دارد. این گویش، بسیار به عربی فصیح نزدیک است و افراد متکلم، راحت تر می توانند حرف قاف را تلفظ کنند.

در اکثر نقاط کشور، حرف قاف را به صورت گاف تلفظ می کنند. اما در این گویش چنین نیست. گویش بغدادی، از دیگر لهجه های این کشور است. در استان‌هایی مانند: بلد، سامرا، دیاری و الدجیل به این گویش سخن می گویند. لهجه مردمان این منطقه، بیشترین شباهت را به اهالی بغداد دارد. از مزیت‌های لهجه بغدادی، می توان گفت که این گویش بسیار ساده، رسا و واضح هست.

سایر گویش ها و لهجه های عراقی

گویش جنوبی یا نجفی، نوع دیگری از لهجه است که به گویش “روستایی” نیز معروف می باشد. در این گویش، معمولاً افعال، به طور مخفف یا جویده شده به کار می روند. برای مثال: فعل “عقول لک” به صورت “اگلک” تلفظ می شود. افرادی که تجربه سفر به کلیه شهرهای این کشور را داشته اند، می دانند که هرچه به سمت جنوب پیش برویم، گویش و لهجه روستایی مردم بیشتر می شود. شمار بسیاری از شاعران عراقی که با زبان کاملا عامیانه شعر گفته‌اند، به جنوب این کشور تعلق دارند. می توان گفت که این نوع گویش بسیار در نزد مردمان این کشور شناخته شده می باشد. یکی از معایب این لهجه را، می توان دشواری در فهم و درک کلمات و جملات بیان کرد. گونه ای دیگر از لهجه، در میان مردمان این سرزمین وجود دارد که به آن گویش بصری می گویند.

این لهجه، بیشترین شباهت و نزدیکی را به گویش خلیجی دارد. کلمات به طور واضح و کاملا رسا در این گویش تلفظ می شوند و با لهجه روستایی بسیار متفاوت می باشد. همچنین برخی از لغات زبان هایی مانند: فارسی، ترکی و انگلیسی نیز وارد این لهجه شده است. مردمان ناصریه، صفوان، ابوخصیب، بصره، زبیر، ام قصر به این لهجه سخن می گویند.

شهر مقدس کربلا

کربلای معلی، در قسمت جنوبی کشورعراق واقع شده است. مساحت این شهر، چیزی حدود 52800 کیلومتر می باشد. جمعیت این شهر ۷۰۰ هزار نفر است و دین مردمان آن، اسلام و مذهب آن ها تشیع است. بیشتر جمعیت این شهر، به زبان‌های عربی و کردی سخن می گویند. آب و هوای کربلا، در بیشتر فصل های سال گرم است. هیچگونه فرودگاه بین المللی در این منطقه وجود ندارد و زائران باید از طریق شهرهای مجاور خود را به این شهر برسانند. یکی از ثروتمندترین شهرهای عراق، کربلا می باشد.

که بیشترین منبع درآمد آن، از طریق زائران و همچنین خرید و فروش خرما حاصل می شود. شهر کربلا به دو بخش قدیمی و جدید تقسیم بندی می شود. حرم حضرت ابوالفضل و امام حسین در قسمت قدیمی آن قرار دارند. در این شهر زیارتی، حدود 100مسجد و ۲۵ مدرسه دینی ساخته شده است. شهر کربلا، در گذشته با نام‌هایی مانند: نینوا، حائر، نواویس، غاضریه، طف، عقر مشهور بوده است. اما پس از حادثه کربلا در سال ۶۱ قمری، توجه بسیاری از مسلمانان به خصوص شیعیان، به این مکان جلب شد. پس از سال ۶۱ و هنگامی که حکومت آل بویه بر سر کار آمد، برای شهدای واقعه کربلا بارگاه و گنبد ساخته شد. سپس این منطقه، به یکی از شهرهای زیارتی شیعیان تبدیل شد.

اوج شهرت

از دوران حکومت آل بویه، ساخت و ساز و عملیات عمرانی در این مکان شروع شد و در دوره های صفویه و قاجاریه نیز، عملیات گسترش و توسعه شهری به اوج خود رسید. این شهر وقایع و حوادث زیادی را به خود دیده است. و هر ساله پذیرای زائران بسیاری در ماه محرم و صفر می باشد. حرم حضرت عباس و امام حسین در فاصله ۴۰۰ متری از یکدیگر قرار دارند و در بین آنان نیز، مکانی به نام بین الحرمین قرار گرفته است که دو حرم این امام معصوم را به یکدیگر متصل می کند.

شهر مقدس نجف

در مرکز کشور عراق، استانی به نام نجف قرار دارد. این استان، بسیار تاریخی است و از لحاظ فرهنگی، مذهبی و تجاری بسیار غنی است. مرکز استان نجف، شهر نجف می باشد که از لحاظ جغرافیایی بر بالای تپه ای در قسمت قبرستان وادی السلام قرار گرفته است. در غرب این شهر نیز، دریای نجف قرار دارد. شهر نجف از لحاظ زیارتی، بسیار با اهمیت است و آرامگاه امام اول شیعیان، حضرت امیرالمومنین (ع) در آن قرار دارد. سالانه میلیون‌ها زائر از کشورهای مختلف جهان اسلام، برای زیارت این امام، به نجف سفر می کنند.

شهر نجف، در واقع میان فضای بین شهری و صحرا قرار گرفته است. وجود شنزار ها در اطراف این منطقه،  گرمای شدیدی را برای مردمان این شهر به همراه دارد. در بعضی ماه های سال، دمای نجف، حتی به ۵۰ درجه سانتیگراد نیز می رسد. از لحاظ منابع آبی نیز، این منطقه بسیار در مضیقه است. تعداد سه شهر در استان نجف قرار گرفتند که با نام های: کوفه، نجف، المناظره معروف می باشند. مذهب مردمان این شهر، شیعی است و به زبان عربی تکلم می کنند. حدود یک سوم از نیروی کار استان نجف، در شهر نجف و حوزه هایی مانند: هتل داری و رستوران، مشغول به فعالیت می باشند. محصولاتی مانند: خرما، جو و گندم در این استان بسیار تولید می‌شود و حتی تولید برنج نیز یکی از شاخصه های آن محسوب می شود.

برنج نجف

برنج تولیدی این منطقه ” عنبر” نام دارد. در مسیر بین نجف و کربلا، اراضی قرار دارند که انواع محصولات مانند: گوجه فرنگی، خیار، پیاز، بادمجان و … در آن ها کشت می شود. استان نجف، دارای مناطق دیدنی بسیاری است. از جمله این مناطق می‌توان به دریای نجف اشاره کرد. شهر مناذره و آبادی های آن، و وجود هورهایی مانند “هور ابونجم” از جمله مناطق تفریحی گردشگری می باشند. یکی از رودهای معروف این کشور به نام فرات نیز، از شهر کوفه می گذرد. شهر نجف، دارای یک فرودگاه بین المللی است که پرتردد ترین فرودگاه کشور عراق محسوب می شود.

شهر مقدس کاظمین

کاظمین، یکی دیگر از شهرهای زیارتی کشور عراق است که در شمال شهر بغداد و در قسمت غربی رودخانه دجله، قرار گرفته است. مرقد مطهر دو تن از امامان شیعیان، امام کاظم (ع) و امام جواد (ع) در این شهر قرار دارد. دو تن از دانشمندان مشهور شیعه با نام های: شیخ مفید و خواجه نصیرالدین طوسی نیز در کاظمین، مدفون شده اند. در عربی این شهر به “کاظمیه” شهرت دارد. اما به دلیل بارگاه دو تن از امامان، به “کاظمین” معروف شده است. در شهر کاظمین، مرقد محمد بن قولویه، یکی از فقهای امامیه نیز، قرار دارد.

آرامگاه این عزیز در گذشته، در قسمت شرق و پایین پای دو امام واقع شده است. از دیگر مناطق زیارتی، می توان به آرامگاه سید مرتضی و سید رضی اشاره کرد. سید رضی، فردی است که گردآورنده کتاب نهج البلاغه می باشد. شهرت جهانی وی، به جهت تدوین این کتاب است. مسجد براثا نیز، در نزدیکی بغداد واقع شده از اماکن مهم شیعیان به شمار می‌آید. در این مکان گفته شده است که حضرت علی به هنگام بازگشت از نهروان، اقامت داشته است.

شهر مقدس سامرا

سامرا نیز از دیگر مناطق زیارتی عراق به شمار می آید که حرم امامان عسگریین در آن قرار دارد. از لحاظ جغرافیایی این شهر، میان تکریت و بغداد واقع شده است. علاوه بر وجود بارگاه مطهر امام حسن عسکری، محل تولد آخرین امام شیعیان، حضرت مهدی نیز در این شهر می باشد. از جمله آثار تاریخی سامرا، می توان به مسجد جامع سامرا که یکی از قدیمی ترین مساجد این شهر است، اشاره کرد. همچنین، سرداب مقدس امام عصر نیز، در قسمت زیرین خانه امام حسن عسکری، از دیگر مناطق زیارتی است.

علاوه بر پیکر مطهر امام هادی (ع) و امام حسن عسکری (ع)، قبر نرجس خاتون مادر امام زمان نیز، در ضریح مطهر و پشت بارگاه امامین عسگریین، قرار دارد. حکیمه خاتون دختر حضرت جواد و عمه امام عسگری هم، در پایین پای این دو امام مدفون شده است.